Ödemiş’in Ticaret Geçmişine Işık Tutan Detay

Ödemiş’in tarihi ticaret merkezlerinden Katırcılar Sokağı’ndaki bir dükkana ait kepenkte bulunan bir plaka ilçenin ticari geçmişine de ışık tutuyor.
Ödemiş’te tarihe olan ilgisi ile tanınan Zeki Eker adlı vatandaşın dikkatini çeken kepenkteki plakada kepenk imalatçısı Artin Madjarian’ın imzası bulunuyor. Osmanlı’nın son döneminde İzmir genelinde ticari hayatın çoğunlukla azınlıkların kontrolünde olduğu bilinirken, bu durumun o dönemin Ödemiş’inde de söz konusu olduğunu gözler önüne seriyor. Zeki Eker, Katırcılar Sokağı’ndaki dükkanın bir asır önceki sahibinin muhtemelen Ermeni bir tüccar olduğunu belirterek, dükkandaki kepenkte hem Latin harfleriyle hem de Osmanlı harfleriyle imalatçının adının yer aldığını söyledi.
Ufak detayların geçmişe giden yolda en büyük ipuçları haline geldiğini kaydeden Zeki Eker, “İzmir’in geçmişine baktığımızda ticari hayat hep azınlıkların kontrolünde imiş. Özellikle Musevi, Rum ve Ermeni yurttaşlar ticari hayatta daha etkin olduklarını hep okuduk. Katırcılar Sokağı, Peynir Pazarı bölgesi de o dönemin Ödemiş’inde ticaret hayatının merkezlerinden birisi. 100 yılı aşkın süredir burada bulunan ticarethanenin panjurundaki plakada Ermeni imalatçı hakkında bilgi veren ‘Artin Madjarian RUE, Kassaplar No: 609 Smyrne’ ifadeleri yer alıyor. Aynı ifadelerin Osmanlıca yazılı olduğu bir plaka daha var.
Harf Devrimi’nden yıllar önce Latin harflerinin kullanıldığı Peynir Pazarı’ndaki bu dükkanın da muhtemelen bir Ermeni tüccar tarafından işletildiğini söyleyebiliriz. Bu plakadan yola çıktığımızda Ödemiş’in de ticari hayatında azınlıkların etkin olduğu, Müslüman halkın da daha ziyade işçilikle geçim sağladığı biliniyor. Bana göre Ödemiş’in Cumhuriyet öncesi ticari hayatı hakkında bilgi sahibi olmak için önemli bir detay. Cumhuriyet dönemi sonrasında bu dükkanda Ödemişli tüccarlar faaliyet gösterdi. Ödemiş’in ünlü efesi Çakırcalı’nın da dağa çıkış öyküsünde bölgedeki azınlık bankerlerinin büyük etkisi olduğunu görüyoruz. Ord. Prof. Şemsettin Günaltay’ın ‘Zulmetten Nura’ adlı eserinde de Çakırcalı’nın o dönemki bankerlerinden aldığı borçlar nedeniyle sıkıntı yaşadığı belirtiliyor. Cumhuriyet dönemi sonrasında büyük göç hareketleri yaşandı, 40’lı yıllarda da İsrail Devleti’nin kurulması ile birlikte Ödemiş’teki Musevi ailelerde de ilçeden ayrıldı. Cumhuriyet dönemi sonrasında Ödemiş’in ticari hayatı yeniden şekillendi” ifadelerini kullandı.