Türkiye’de yılda ortalama 6 milyon buzağının doğup 1 milyona yakınının doğumdan sonraki 2-3 haftalık dönemde ölmesi Burdur Mehmet Akif Üniversiteli bilim adamlarını hareke geçirdi. Türkiye için yıllık ekonomik kaybın yaklaşık 3,15 milyar Türk Lirası olduğu buzağı ölümlerinin en büyük nedeni ishale sebep olan kripto virüsü. Bu virüsün hızlı bir şekilde tespit edilmesinin buzağı ölümlerini azaltmanın mümkün olacağından yola çıkan bilim adamları buzağılarda ölüme sebebiyet veren bu virüsün en kısa ve en pratik yoldan tespit edilmesini sağlayan bir keşfe imza attılar.
Bilim insanları, cep telefonuyla uyumlu mobil bir mikroskop geliştirerek, buzağıların ölümüne neden olan kripto virüsünü hızlı ve basit bir şekilde tespit edilir bir hale getirdiler. Böylece dağda, köyde, kırsalda bir cep telefonu yardımıyla erken teşhis yapılacak ve buzağı ölümlerinin önüne geçilmeye çalışılacak.
Erken teşhis ve hızlı tedavi dönemi
Kripto virüsünün buzağılarda, kuzularda ve oğlaklarda ishallere neden olduğunu belirten MAKÜ Veteriner Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şima Şahinduran, hastalık sonrası yaşanan buzağı ölümlerinin ekonomik olarak çok büyük kayıplara neden olduğu söyledi. Prof. Dr. Şahinduran geliştirilen mikroskop ile ilgili olarak “Kripto hastalığını hayvanlardan aldığımız dışkıyı boyayarak ve mikroskop kullanarak teşhis ediyoruz. Bu nedenle laboratuvarda bu hastalığın tespiti daha kolay oluyor. Sahada dağ başında çalışan hekimlerin böyle bir imkanları olmayabilir. Mikroskopları yoktur. Biz bu proje ile mikroskopu onların ayağına götürüyoruz. Dağ başındaki bir veteriner hekim çok kolaylıkla bu aleti alır cep telefonuna yerleştirir ve hayvandan alacağı dışkı ile hastalığı teşhis edebilir. Bu sayede birçok kayıp engellenmiş oluyor. Hastalığın ilerlenmesi engelleniyor ve erken teşhisle buzağıyı kurtarma şansımız çok daha fazla oluyor. Bu cihaz ile hastalığın erken teşhisinde bir adım atmış oluyoruz. Bu hastalık Türkiye’nin her yerinde çok yaygın olarak görünüyor. Örnek olarak bizim Veteriner Fakültesi Hastanesindeki kliniğimize son on beş günde dokuz vaka geldi. Bu sadece bize gelen vakalardı. Türkiye çapında sahada düşünecek olursak çok daha fazla oluyor.” ifadelerini kullandı.
Geliştirilen mikroskobun diğer cihazlardan farklı olarak 600 kat büyütmeye sahip olduğunu vurgulayan Nanobilim ve Nanoteknoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Nurettin Körözlü, “Diğer cihazlar telefonların kendi dijital büyütmelerini kullanır. Biz tasarladığımız optik mercekler sayesinde 600 kat büyütme sağlayabildik” dedi.
Zamana bağlı buzağı ölümleri engellenecek
Türkiye’deki buzağı ölümlerin çok fazla olduğuna dikkat çeken Nanobilim ve Nanoteknoloji Bölümü Öğretim Üyesi ve proje yürütücüsü Doç. Dr. Ahmet Çiçek projenin ortaya çıkışını şu sözlerle anlattı: “Ülkemizde buzağıların ölümleri çok güncel ve önemli bir sorun ve bu ölümlerin sebeplerinden biri kriptosporidium dediğimiz parazitlerden kaynaklı kripto hastalığı. Bu hastalık ishale neden oluyor ve erken dönemde teşhis edilmezse ölüme neden oluyor. Bu nedenle erken teşhis çok önemli. Bunun için biz üniversitemizin hayvancılık projesi kapsamında cep telefonuna entegre edilebilen portatif ve gerçek bir mikroskobun yaptığı bütün işleri yapabilen bir mikroskop geliştirmek istedik ve bunun için yola çıktık. Cihazımızı veteriner hekimler rahatlıkla sahada kullanabilirler. Kriptos Palyum teşhisi için karbon fuchsin dediğimiz bir boyayla hayvandan alınan dışkı örnekleri boyanıyor ve mikroskop altında inceleniyor. Bunun için normalde hayvanın hayvan hastanesine veya kliniğe getirilmesi lazım bu da hem zaman kaybı hem de maddi bir kayba neden oluyor. Bunu önlemek için veteriner hekimler cihazı kullanarak direk sahada hızlı teşhis koyabilir.”
Projenin Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesinin yürüttüğü hayvancılık projesi kapsamında geliştirildiğini söyleyen Rektör Prof. Dr. Adem Korkmaz, “Üniversitemiz bilindiği üzere bölgesel kalkınmada hayvancılığa dayalı sanayinin ve uygulamaların gelişmesine yönelik projeler üretiyor. Bu proje Fen Edebiyat Fakültemizin Nanobilim ve Nanoteknoloji Bölümü öğretim üyeleri ile Veteriner Fakültemizin ortaklaşa yürüttüğü bir çalışma. Bu çalışmada cep telefonuna monte edilebilir bir mikroskop geliştirdik. Bu mikroskop sayesinde artık hastalıkların erken teşhisinde önemli bir ivme kaydedeceğiz. Özellikle kripto dediğimiz ishallerin erken teşhisi ve hızlı tedaviye geçilmesi bakımından çok önem taşıyor. Veterinerlerimizin bunu sahaya çıktıklarında hiçbir enerjiye, hiçbir ek alete, araca ihtiyaç duymadan çok rahatlıkla mikroskopla belli bir noktada bir boyama ile okutup, hızlıca hangi ilaçla tedaviye başlanması gerektiğine karar verip, çok hızlı bir süreç geliştirecekler.” diye konuştu.
Laboratuvar köye taşındı
Geliştirilen mikroskobun özellikle sahada çalışan veteriner hekimler için büyük kolaylık sağlandığını vurgulayan Rektör Korkmaz cihazın özelliklerini “Cihazımız portatif, cep telefonuna monte ediliyor. Böylece mekan meselesini çözmüş oluyoruz. Bir mikroskop nerede bulunur normal şartlarda, laboratuvarlarda bulunur. Laboratuvarı artık sahaya indirmiş oluyorsunuz. Köye, kıra laboratuvarı taşımış oluyorsunuz. En büyük pratik faydası da bu.” sözleri ile anlattı.
MAKÜ bünyesinde geliştirilen cihaz için patent başvurusunun yapıldığını belirten Rektör Korkmaz, cihazın seri üretimin çok kısa süre içerisinde başlayacağını söyledi. Korkmaz, açıklamasında “Cihazın denemelerini yaptık. Şu anda da sektör denemelerimizi yoğun bir şekilde yapıyoruz. Artık cihazın üretimine geçeceğiz. MAKÜ’nün patentli bir ürünü olacak. Ve kısa sürede seri üretimi başlanacak” dedi.
