ŞANLIURFALILARIN KUŞ MERAKI

Kuşçuluğun insanlık tarihi kadar eski olduğu Şanlıurfa’da binlerce güvercin besleniyor.
Şanlıurfa’da özel zevklerin başında kuşçuluk geliyor. Aynı zamanda bir meslek olarak da görülen kuşçuluk, Şanlıurfa’da oldukça yaygın. Şanlıurfa’da hemen hemen her evde güvercin beslenip uçuruluyor. İnsanoğlu ve kuşların dostluğunun insanlık tarihi kadar eski olduğunu söyleyen Şanlıurfalı kuşçular, dostluğun başladığı yerin ise Peygamberler Şehri Şanlıurfa olduğunu ifade ediyorlar. Eskiden en çok Halep’te kuş beslendiğini belirten eski kuşçular, daha sonraları kuş sayısının çoğalması ile Şanlıurfa’nın
ünlü olduğunu söylüyorlar. Çarşamba ve cumartesi günleri kuş borsasının açıldığı Şanlıurfa’da evlerde beslenen kuşların sayısının 30 binin üzerinde olduğu belirtiliyor. Kuşçuluk genelde esnafın özel zevklerinden biri. Akşama doğru dükkanını kapatan kuş meraklısı ve yetiştiricisi, hemen kuşlarıyla beraber olur ve günün bütün yorgunluğunu, stresini unutur. Şanlıurfa’da kuşçuluğun yaygın olmasının nedeni evlerin elverişli olmasından. Hayatların (avluların) geniş ve gürültüden uzak oluşu, damların toprak ve
düz oluşu kuşçuluk için çok elverişli. Kuş beslenen evlerde hayatın bir yanında veya damların uygun bir köşesinde kuş mataraları (evleri) var. Bazen avludaki bir oda da ’kuşevi’ olarak kullanılıyor. Şanlıurfa’da kuşçuların buluştuğu birçok "kuşçu kahvehanesi"nin olduğunu belirten kuşçular, "Bugün bu kahvehanelerden birkaç tanesi hala varlığını sürdürmektedir. Bunların en meşhuru ise Çardaklı Kahvehanedir. Bu kahvehanelerin içinde tel kafesli odacıklar bulunur. Bu kafeslerde kuş rafları vardır, ve kuşlar bu
kafeslerde oynaşır. Kuşçu kahvehaneleri otantik yapısını korumaktadır. Küçük masalar ve etrafındaki kürsülerde (tabureler) oturup sohbet eden insanlar, kahvehanenin içinde serbestçe dolaşan kuşları keyifle izlerler. Müşteriler burada kuş sohbetleri ve kuş alışverişi yaparlar. Bazen de en gösterişli ve kıymetli kuşlarını getirip gösterdikleri olur. Bu kahvehanelerde gürültülü konuşulmaz, rahatsız edici sesler çıkarılmaz, kuşlar seyredilir ve ötüşleri dinlenir. Halkın kuşa verdiği değer ve kuşa yönelik
insancıl davranış Geleneksel Şanlıurfa Evleri’nin avluya bakan oda pencerelerinin üstünde yer alan ’kuş takaları’nda (kuş evleri) görülmektedir. Bu barınaklar insanoğlu ile kuşların dostluğunun yeşerdiği ve yaşadığı mekanlardır" diye konuştu.
Kuşların uçurulması için damların uygun olmasının çok önemli olduğunu belirten Şanlıurfalı kuşçular, "Kuşları damdan havaya kaldırıp uçurmaya yarayan uzun bir sırık vardır. Bu sırığın ucunda bir çaput bağlıdır. Kuşları damdan kaldırma bu sırığın sallanmasıyla olur. Kuşlar gelenek olarak sabah ve ikindi zamanı olmak üzere günde iki defa uçurulur. Uçurulan ’kömeler’ (çoğunluğu erkek kuşlardan meydana gelen kuş topluluğu) damın etrafında uzak mesafeli daireler çizerek uçarlar. Bunun sağlanması sırık ve
ıslıkla olur. Kuşçu, kömeyi dama geri çağırırken bu işi ıslık çalarak ve dişi kuşu göstererek yapar. Kuş uçurma saatlerinde şehrin üstü kuşla dolar, havada kömeler birbirlerinin içinden geçerler. Kayıp vermeden evine dönen kuş kömeleri evine bağlı, sadık ve yavuz kuşlardır. Kuşçu, başka kömeden bazı kuşları kendi kuşları arasına katar ve onu yakalarsa o günkü karı olur. Kuş tutulunca verilmez. Bu tutulan kuşa garip denir. Bir müddet dişi bir kuş ile yan yana konur ve yeni yerine alıştırılır. Kuşçu,
yakaladığı kuşu ya eski sahibine verir yada kendine alı koyar. Yakalanan kuşun sahibi, kuşundan vazgeçmek istemiyorsa, gelip yakalayandan para ile geri almak ister. Bazen de kuşun sahibi gelip almazsa, kuşçu bu kuşu satmak için kuşçu kahvelerine götürüp orada satar. Bazen de kuşlar değişikle geri alınır. Bazen birkaç kuşçu aralarında ’said’ denen bir anlaşma yaparlar, bu anlaşmaya göre bir kuşçu, diğerinin kuşunu yakaladığında geri vermez. Ancak tuttuğu kuşa kuşçular arasında bir fiyat biçilir. Kuşun esas
sahibi bu fiyatı ödeyince kuşunu geri alabilir" şeklinde konuştu.
ŞANLIURFA’DA KUŞ TAKILARI
Kuşların bakımına büyük özen gösterdiğini belirten kuşçular, "Onları boncuk ve takılarla süslerler. Ayaklarına ’takım’ denilen kemikten veya kehribardan yapılmış takılar takarlar. Ayrıca ayaklarına halhal denen küçük çıngıraklar takılır. Kulaklarına sarı madenden işlemeli küpeler takılır. Bunlar yazın çıkarılır. İki kulak arasına takılan ve boyunda duran ’gerdanlık’ takılır. Bu takılarla kuşlar damda ve hayatta yürürken çok güzel sesler çıkartırlar. Kuşların çoğu tahıl tanesi, bitki tohumu ve özel olarak
hazırlanan yemlerle beslenirler. Ayrıcı buğday, ağ darı, sarı darı, çekilmiş darı ve nar tanesi de verilir. Yavru kuşlar daha çok yem yer hızla büyürler. Dişi kuş, birinci yumurtadan bir gün arayla ikinci yumurtayı verir. Kuluçkaya yalnız dişiler yatar, yaz ise 16-18 günde, kış ise 24 günde bu yumurtadan yavru alınır. Yavrulama ilkbaharda başlar kışa kadar devam eder" diye konuştu.
Şanlıurfa’da beslenen kuş çeşitleri şunlar: "Ev Kuşları: Bu kuşlar kapısı açık bir kafeste veya evin yüksekçe ve açık bir kuş takasında beslenir. Bunlar evcil kuşlardır. Eve alışınca hiçbir tarafa gitmezler. Bu kuşların başlıcaları; angut, çiçi, karagöz ve kumrudur. Kafes Kuşları: Kafeste beslenen, evcil olmayan kuşlardır. Bunlar; yakerim kuşu ve hakkuran kuşudur. Evlere alışmış yabani kuşlar: Bu kuşlar evlerin muhtelif b lar, "Kuşları damdan havaya kaldırıp uçurmaya yaölümlerinde, çatı üstü, çatrçular,
"Kuşları damdan havaya kaldırıp uçurı arası ve kuş takalarında kaşarlar. Evcil olmayıp evlere alışmış kuşlardır. Bunlar kit (güvercin) ve Yusuf tutan kuşudur. Halis kuşlar (Köme Kuşlar): Bu kuşlar evcil ve eğitilmiş olup uçurulabilen kıymetli türden kuşlardır. Takla vurmazlar, düz uçarlar ve tumansızdırlar. Bu kuşların erkek olanları (bölük) ayrı matarda beslenir ve yetiştirilir. Bölük kuşların yanında dişi kuş bulunmaz, çünkü kuşçu gereken eğitimi veremez. Halis kuşların çeşitleri: Mısırlılar, kuzerler,
fitilliler, nakışlılar (yazılı), amberli, kınıfırlı, kuyrak, perçemli, aynalı, şarabı, devriş aliler, cübbeliler, abalı, zeytuni, mevrendi, lemsavey, kırktelli, şıhşelli, şamı, zırhlı, karalı, tağlit, şekerli, şafrakaragöz, killo, gez, ehles, şafra, arans (keşpir), baş, üveys, balina, İsrail, Macar, Hollanda, İspir, müsevved ve alacalardır. Yapşan kuşlar: Halis kuşlardan farklı tarafı ayaklarının ’tumanlı’ (tüylü) oluşu ve takla atmasıdır. Çeşitleri: Siyah yapşan, gök yapşan, beyaz yapşan, hume, miski, yandı
döndü, çakmaklı, sarıbozdur.