Türkiye'de Belediye Kanunu’nda 1963 yılında yapılan düzenlemeyle belediye başkanının halk tarafından seçilmesi kararlaştırıldı. 17 Kasım 1963 Mahalli İdareler Genel Seçimi, belediye başkanının halk tarafından seçildiği ilk yerel seçim oldu. Halk tarafından seçilmesi bakımından 12. yerel seçimini geride bırakan Türkiye, 31 Mart Pazar günü sandığa gidecek. Seçimlerde 61 milyonu aşkın vatandaş oy kullanabilecek. İHA Muhabiri, geçmişten günümüzde Türkiye’deki yerel seçimlere ait bilgileri derledi.
Belediye başkanını halkın seçtiği ilk seçim
1963 yılında "Belediye Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair 19.7.1963 Tarihli ve 307 Sayılı Kanun’da Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun" ile belediye başkanlığı seçiminde değişikliğe gidildi. Bu kanundan önce belediye başkanı, belediye meclisi tarafından seçilip, vali ya da Cumhurbaşkanı tarafından onaylanmaktaydı. Söz konusu kanunla yapılan düzenlemelerle birlikte, belediye başkanının tek dereceli çoğunluk usulüne göre, doğrudan halk tarafından seçilmesi kararlaştırıldı.
17 Kasım 1963 Mahalli İdareler Genel Seçimi ise 1961 Anayasası'nın kabulünden sonra yapılan, belediye başkanlarının ise halk tarafından seçildiği ilk yerel seçimdir. 3 milyon 62 bin 423 oyun geçerli sayıldığı seçimde Genel Başkanlığını Ragıp Gümüşpala'nın yaptığı Adalet Partisi (AP), il, ilçe ve belde belediye başkanlığı dahil olmak üzere 505, İstem İnönü'nün liderliğindeki Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) 335, Ekrem Alican başkanlığındaki Yeni Türkiye Partisi 58, Ahmet Tahtakılıç başkanlığındaki Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi 9, Osman Bölükbaşı liderliğindeki Millet Partisi ise 8 başkanlık kazandı.
Seçimlerde 306 bin 405 oy alan bağımsızlar ise belde belediye başkanlıkları dahil 113 başkanlık kazanırken 17 bin 136 oy alan Mehmet Ali Aybar idaresindeki Türkiye İşçi Partisi başkanlık elde edemedi.
2 Haziran 1968 Mahalli İdareler Genel Seçimleri
Seçim takvimine göre 17 Eylül 1967 tarihinde yapılması gereken bu seçim, yapılan değişiklik sonucu 2 Haziran 1968'e ertelendi. Yapılan seçimlerde Süleyman Demirel liderliğindeki Adalet Partisi, Ankara, İstanbul ve İzmir'in de aralarında bulunduğu ilçe ve belde belediye başkanlıkları olmak üzere 693 başkanlık kazandı. İsmet İnönü başkanlığındaki Cumhuriyet Halk Partisi 21 il olmak üzere toplam 292 belediye başkanlığı kazandı. Bu seçimlerde 8 ilde (Balıkesir, Bursa, Çankırı, Elazığ, Kırklareli, Kırşehir, Nevşehir, Niğde) toplam 438 bin 233 oy alan bağımsız adaylar belediye başkanlıklarını kazanarak dikkati çekti.
Turhan Feyzioğlu'nun başkanlığı yaptığı Güven Partisi 23, Osman Bölükbaşı'nın yönettiği Millet Partisi 12, Yusuf Azizoğlu'nun başkanı olduğu Yeni Türkiye Partisi 9 ve Alparslan Türkeş'in başkanı olduğu Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ise 7 belediye başkanlığı kazandı.
MHP'nin ilk yerel seçimi
12 Mart Muhtırasından sonra yapılan ilk yerel seçim olan 9 Aralık 1973 Mahalli İdareler Genel Seçimlerinde birinci olan Bülent Ecevit'in başkanı olduğu Cumhuriyet Halk Partisi, Ankara, İstanbul ve İzmir'in de aralarında bulunduğu 32'si il olmak üzere toplam 554 belediye başkanlıklarını kazandı. Süleyman Demirel'in yönettiği Adalet Partisi 643, bağımsızlar 246, Demokratik Parti 104, Cumhuriyetçi Güven Partisi 37, Milli Selamet Partisi ise 31 belediye başkanı kazandı.
Seçimlere ilk kez giren Alparslan Türkeş başkanlığındaki Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) 34 bin 923 oy alarak belediye başkanı kazanamadı.
Ecevit, Demirel ve Erbakan'lı yerel seçim
11 Aralık 1977'de gerçekleştirilen seçimlerde seçime katılan partilerden yalnızca Cumhuriyet Halk Partisi, Adalet Partisi ve Milli Selamet Partisi tüm illerde aday gösterdi.12 milyonu aşkın seçmenden 6,4 milyonu sandığa gitti. 5 milyon 871 binin geçerli sayıldığı seçimlerde Bülent Ecevit'in CHP'si 2 buçuk milyonu aşkın oy alarak 707, Süleyman Demirel'in AP'si 708, bağımsızlar 175, Türkeş'in yönettiği MHP 55, Necmettin Erbakan'ın başkanlığı yaptığı Milli Selamet Partisi (MSP) 51, Cumhuriyetçi Güven Partisi 9, Demokrat Parti 4 ve Türkiye Birlik Partisi ise 1 belediye başkanlığı kazandı.
İstanbul, İzmir ve Ankara büyükşehir başkanını ilk kez seçti
1980 darbesinden dolayı 25 Mart 1984'te yapılan seçimlerde Turgut Özal'ın yönettiği Anavatan Partisi (ANAP) birinci parti oldu. Bu seçimlerin bir diğer özelliği ise ilk kez büyükşehir belediye başkanı seçildi. 1984 yılı Ocak ayında çıkarılan 2972 sayılı yasa ve Mart ayında çıkarılan 195 sayılı kanun hükmünde kararname uyarınca üç şehir (İstanbul, İzmir, Ankara) büyükşehir olarak seçildi. 3 büyükşehri de alan ANAP, toplam 871 belediye başkanlığı kazandı. Erdal İnönü'nün başkanı olduğu Sosyal Demokrasi Partisi 280, Doğru Yol Partisi (DYP) 233, Milliyetçi Demokrasi Partisi 105, Halkçı Parti 92, Rehaf Partisi ise 16 belediye başkanlığı kazandı.
Seçimlerde 317 bin 871 oy alan bağımsız adaylar ise 106 belediye başkanlığı kazandı.
Büyükşehir belediye sayısı 8'e yükseldi
26 Mart 1986 Mahalli İdareler Seçiminden önce 1986-1988 arası dönemde beş şehir (Adana, Bursa, Gaziantep, Konya ve Kayseri) daha büyükşehir statüsüne eklendi. Böylelikle büyükşehir belediyesi sayısı 8'e yükseldi. Erdal İnönü'nün başkanı olduğu Sosyaldemokrat Halkçı Partisi 6'sı büyükşehir olmak üzere toplam 658 belediye başkanlığı kazandı. Süleyman Demirel'in DYP'si 1'i büyükşehir toplam 551, Turgut Özal'ın ANAP'ı ise 570 belediye başkanlığı kazandı.
Necmettin Erbakan’ın lideri olduğu Refah Partisi Konya'da büyükşehir belediyesini alarak toplam 75 belediyeyi kazandı. Ecevit’in partisi Demokratik Sol Parti (DSP) 37, Alparslan Türkeş’in Milliyetçi Çalışma Partisi 24 ve Islahatçı Demokrasi Partisi ise 7 belediye başkanlığı aldı. Bağımsız adaylar ise 176 bini aşkın oyla 70 belediye başkanlığı kazandı.
Recep Tayyip Erdoğan, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı seçildi
27 Mart 1994 Mahalli İdareler Genel Seçiminden önce 7 il daha (Antalya, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, Kocaeli, Mersin ve Samsun) büyükşehir statüsüne geçirildi. Böylelikle Türkiye’deki büyükşehir sayısı 15’e yükseldi. 6 milyonu aşkın oy alan Tansu Çiller yönetimindeki Doğru Yol Partisi 3'ü büyükşehir olmak üzere 889 belediye başkanlığı kazandı. Mesut Yılmaz’ın ANAP’ı 3’ü büyükşehir toplam 796, Murat Karayalçın’ın başkanı olduğu Sosyaldemokrat Halkçı Parti 2’si büyükşehir 438, Necmettin Erbakan’ın Refah Partisi 6’sı büyükşehir 335, Türkeş’in MHP’si 118, Deniz Baykal’ın başkanı olduğu CHP 1’i büyükşehir 65, Muhsin Yazıcıoğlu’nun başkanı olduğu Büyük Birlik Partisi ise 11 belediye başkanlığı kazandı. 154 bin 379 oy alan bağımsız adaylar ise 44 belediye başkanlığı aldı. Bu seçimlerde Refah Partisi 15 büyükşehir ilden biri olan İstanbul’da Recep Tayyip Erdoğan’ı aday göstermişti. Erdoğan, 973 bin 704 oy alarak belediye başkanı seçildi.
MHP 21 ilde belediye başkanlığını kazandı
18 Nisan 1999’da yapılan seçimler ise genel seçimlerle birlikte yapıldı. Milliyetçi Hareket Partisi 21 ilde, Fazilet Partisi 16 ilde, Anavatan Partisi 13 ilde, Cumhuriyet Halk Partisi 11 ilde, Demokratik Sol Parti 9 ilde, Halkın Demokrasi Partisi 7 ilde, Doğru Yol Partisi 3 ilde seçimleri kazandı.
2004 yerel seçimlerinde "AK Parti zaferi"
28 Mart 2004 yerel seçimlerinden önce 2000 yılında Sakarya ili de büyükşehir statüsüne alındı. Büyükşehir sayısı 16’ya yükseldi. 14 Ağustos 2001 kurulan ve Recep Tayyip Erdoğan’ın başkanlığındaki Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) bu seçimlerde 13 milyonu aşkın oy olarak birinci parti oldu. AK Parti 12’si büyükşehir olmak üzere 1762 belediye başkanlığı kazandı.
Deniz Baykal’ın CHP’si 2 büyükşehir olmak üzere 468 belediye başkanlığı aldı. Mehmet Ağar başkanlığındaki Doğru Yol Partisi 388, Devlet Bahçeli liderliğindeki MHP 247 belediye başkanlığı, ANAP 100, Karayalçın’ın başkanlığındaki SHP 1’i büyükşehir 64, Saadet Partisi 63, Ecevit’in başkanlığındaki Demokratik Sol Parti 1’ büyükşehir 30, Cem Uzan’ın Genç Partisi 13 ve Muhsin Yazıcıoğlu liderliğindeki Büyük Birlik Partisi 10 belediye başkanlığı kazandı.
AK Parti’nin ikinci yerel seçim zaferi
29 Mart 2009’da yapılan seçimlerde AK Parti yine 15 milyonu aşkın oy alarak birinci parti oldu. Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki AK Parti, 10’u büyükşehir olmak üzere 1432 belediye başkanlığını kazandı.
Seçimlerde ikinci parti olan Baykal’ın CHP’si 3’ü büyükşehir 506, Bahçeli liderliğindeki MHP 1’i büyükşehir 484 belediye başkanlığı kazandı. Ahmet Türk başkanlığındaki Demokratik Toplum Partisi 1’i büyükşehir 97, Zeki Sezer yönetimindeki DSP 1’i büyükşehir 61, Süleyman Soylu dönemindeki Demokrat Parti 148, Numan Kurtulmuş yönetimindeki Saadet Partisi 80 ve Yalçın Topçu liderliğindeki BBP ise 20 belediye başkanlığı kazandı.
AK Parti üçüncü kez yerel seçimlerde lider
12 Kasım 2012 yılında Büyükşehir yasa tasarısı, Meclis Genel Kurulu'nda kabul edildi. Böylece 14 il daha büyükşehir statüsüne alınırken bu sayı 30’a yükseldi. 30 Mart 2014’te gerçekleştirilen seçimlerde AK Parti 19 milyonu aşkın oyu alarak yeniden birinci parti oldu. Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki AK Parti 18’i büyükşehir olmak üzere 818 belediye başkanlığını kazandı.
Seçimlerde ikinci parti olan Kemal Kılıçdaroğlu’nun CHP’si 6’sı büyükşehir 232 belediye başkanlığı, Bahçeli liderliğindeki MHP 3’ü büyükşehir 169, Selahattin Demirtaş ve Gültan Kışanak eşbaşkanlığındaki Barış ve Demokrasi Partisi 2’si büyükşehir 97, Saadet Partisi 27 belediye başkanlığı kazandı. Mardin’de büyükşehir belediye başkanlığına bağımsız olarak aday olan Ahmet Türk ise 206 bin oy alarak başkan seçildi.
Cumhur İttifakı seçimleri kazandı
31 Mart 2019’da gerçekleştirilen yerel seçimlerine ise AK Parti ve Milliyetçi Hareket Partisinin kurduğu Cumhur İttifakı, CHP, İYİ Parti, Saadet Partisi ve Demokrat Partisinin birleştiği Millet İttifakı ile gidildi. Bu seçimlere göre Cumhur İttifakı 5’i büyükşehir olmak üzere 980 belediye başkanlığını kazandı.
Millet İttifakı ise 5’i büyükşehir olmak üzere 269 belediyeyi kazandı. Halkların Demokrat Partisi ise 3’ü büyükşehir, 59 belediyeyi kazandı.
61 milyonu aşkın seçmen oy kullanabilecek
Türkiye 31 Mart 2024 Pazar Günü yeniden seçime gidecek. Seçimde 81 il, 973 ilçe ve 390 belde belediye başkanı ile 50 bin 336 muhtar belirlenecek, il genel meclisi ve belediye meclisi üyeliği seçimleri yapılacak. 61 milyonu aşkın seçmenin oy kullanabileceği seçimlerde vatandaşlar belediye başkanlarını seçecek.
