Tokat’ta Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü için hizmet binası yapımı için kazılan temel çalışmasından tarih çıktı. Yapının Osmanlı Döneminde ağır sanayi olarak da adlandırılan Bakır Kalhanesine ait su tahliye kanalı olduğu tespit edildi.
Edinilen bilgiye göre geçtiğimiz yıl yıkımı yapılan Yetiştirme Yurdunun yerinde hafta başında başlayan temel kazma çalışmalarında tarihi yapıyı fark eden yüklenici firma durumu Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü’ne bildirdi. Müdürlük tarafından inşaat çalışmalarının durdurulması sonrasında Kültür ve Turizm Müdürlüğü yetkilileri tarafından ilk tetkikler gerçekleştirildi. İlk belirlemelere göre en az 500 yıllık bir yapı olduğu tahmin edilen tarihi su tahliye kanalı, Osmanlı Döneminde çıkartılan hammaddelerin eritilip işlenmeye hazır bakır levhalar haline getirildiği Anadolu’nun en eski 4 bakır kalhanesinden birisine ait olduğu tespit edildi. Durdurulan inşaat çalışmalarının Anıtlar kurulunun vereceği karara göre devam edip etmeyeceğine karar verilecek.
Tarihi yapının önünde inceleme yapan Tokat Kültür ve Turizm İl Müdürü Adem Çakır, yapının 1750 yıllarında yenilenmesi için hazırlanan planlarının da ellerinde olduğunu söyleyerek çok ustalıklı özel bir imara sahip olduğunu dile getirdi. Çakır, "Kalhane Osmanlı döneminde Anadolu’nun en önemli bakır üretim merkezlerinden birisi. Bildiğiniz gibi Tokat antik dönemlerden beri madenin işlendiği yerlerden birisi. Antik dönemde de bakır kullanılmış, üretilerek mamul haline dönmüş. Buradaki Kalhane’de de özellikle Elazığ bölgesinden ve Tokat bölgesinden çıkan bakırlar zenginleştiriliyordu. Zenginleştirilmiş cevher olarak buraya geliyor, burada yıkanıyor, fırınlarda eritilip ayrıştırılarak bakır levha haline getiriliyordu. 1852’de üretime kapatılıyor zarar ettiği için. O günden bugüne de buraların Kalhane olduğunu biliyoruz ancak Kalhane’ye ilişkin bir yapı elemanı yoktu. Bu inşaat çalışmalarında Kalhane’nin bir su taşıyıcı sistemlerinden birisi ortaya çıktı. Bir kısmı tahrip olmakla birlikte çok önemli bir buluntu bizim için. Çünkü bildiğim kadarıyla Anadolu’da Osmanlı Kalhaneleriyle ilgili ciddi bir buluntu yok. Diyarbakır’ın bir ilçesinde Kalhane olduğunu biliyoruz. Burası 4 büyük Kalhane olarak Osmanlı’nın en büyük üretim merkezi. Şöyle söyleyebiliriz belki, en önemli ağır sanayi tesisi diyebiliriz Osmanlı Döneminde. 1750’lerde de Osmanlı bu kalhaneyi yenilemek için ’Hali Hazır Planı’nı yaptırmış. O planla oturttuğumuzda bu bölge 4’üncü Kalhane’nin olduğu bölge. Elimizdeki yapının yaşı yaklaşık 500 yıl. Horasan harcı ile örülmüş, çok ustalıklı özel bir yapı" dedi.
Mahmutpaşa Mahallesinde bulunan yapıyla ilgili çevre sakinleri bölgede yapılacak kapsamlı bir çalışma ile ortaya çıkacak eser sayısının artabileceğini düşünüyor.
