Osmanlı döneminden itibaren Cumhuriyet dönemi dahil Türkiye’de huzur içinde yaşayan Yahudiler, Kilis’te de küçük gruplar halinde 1958 yılına kadar varlığını sürdürdü. Sayıları çok az da olsa Yahudiler bu tarihe kadar, Kilis’te ibadethanelerini açtılar. 1958 yılında ise Yahudilerin İsrail ve ABD’ye göç etmesinin ardından, sinagogun kapıları kapandı.
Kilis’te, Sabah Pazarı’nda bulunan Muallak Camii ile yan yana olan Kilis Sinagogu, Yahudilerin 63 yıl önce Kilis’ten ayrılmalarından sonra ibadete kapatıldı. Yarım asırdan fazla bir dönemde atıl kalan ve harabeye dönen sinagogun içerisindeki odaların büyük bölümünün duvarları geçen süre içerisinde yıkıldı. Sadece bir yapıtın ortada kaldığı sinagogun tarihi ile ilgili bilgilerin bile unutulduğu bir dönemde Gaziantep Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından 2 milyon 146 bin 941 TL’lik bedelle restore edildi.
Kilis halkının bile tarihi ile ilgili bilgisi olmadığı sinagog, 2019 yılında gerçekleştirilen restorasyan ile eskisinden modern hale getirilerek, amacına uygun şekle dönüştürüldü.
Restorasyon çalışmaları hakkında bilgi veren Gaziantep Vakıflar Bölge Müdürü Adem Bozkurt, “Kilis ilimizde, Vakıflar Genel Müdürlüğümüz sorumluluğunda bir adet havramız bulunmakta. Bu havramız Kilis’te günümüze kadar ulaşan tek Yahudi cemaati eseri. Gaziantep-Kilis Yusuf Piçito Musevi Vakfına kayıtlıdır. Yapının duvarlarında beş adet İbranice kitabe bulunmaktadır. Yapım tarihi tam olarak bilinmemekte, 19. yüzyılın ikinci yarısında yapıldığı sanılmaktadır. Bu havramız daha önce yıkık bir şekilde bulunmasına rağmen Gaziantep Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından 2019 yılında restore edilmiştir. Toplam olarak da 2 milyon 136 bin 941 TL bir bede ödenmiştir” dedi.
Havrada İbranice kitabelerinde bulunduğunu kaydeden Bozkurt, “Teknik olarak baktığımızda, avlu ortasında altıgen bir havuz vardır. Havuz kenarlarında yıldız motifleri vardır. Hahamhanesi olan, okul ve din görevlilerine ayrılan meşruta evlerinden oluşmuştur. Ayrıca yapının taşlarında 5 adet İbranice kitabe bulunmaktadır. Dini inanışa yönelik olarak bu tür eserlerimizin tamamı onarılmış durumdadır. Yine vakıflar meclisimizden izin almak kaydıyla ibadet yapılacak şekilde tutulmaktadır. Eserlerin yaşatılması içinde buralarda kültür ve sanat etkinliklerinin yapılmasına müsaade edilmektedir" diye konuştu.
Mehmet Ali Dağ-Resul Yanbul
