Türkiye'nin idam tarihi

MUSTAFA DÖVER
SAMSUN

Türkiye'de 1920 yılından sonra çeşitli dönemlerde idamlar gerçekleştirildi. İstiklal Mahkemeleri dahil idam cezalarının uygulanmadığı 1984 yılına kadar onlarca kişi idam edildi. Derlenen bilgilere göre, Türkiye'nin idam tarihinde çeşitli dönemlerde artış gösteriyor. İstiklal mahkemeleri dışındaki idamların ilk önemli örneği menemen olayının ardından yaşandı. 23 Aralık 1930 günü Menemen'de yedek Asteğmen Kubilay'ın öldürülmesi olayı ile ilgili 37 kişi ölüm cezasına çarptırdı. 

Meclis, 28'inin ölüm cezasını onayladı. Cumhuriyet tarihinin casusluk gerekçesiyle tek idamı ise 1949'da yapıldı. Sovyetler Birliği hesabına çalıştığı saptanan Aram Şanesyan adlı kişi asıldı. Daha sonra on yıl başbakanlık yapan Adnan Menderes ile Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan'ın 16 ve 17 Eylül 1961'de idam edildi. 5 Temmuz 1964'de ise, iki asker Kara Harp Okulu Komutanı Talat Aydemir ile Süvari Birliği Komutanı Fethi Gürcan'ın yönetime el koymak için darbe girişiminde bulundukları gerekçesiyle infazları yapıldı. 6 Mayıs 1972'de, Türk Halk Kurtuluş Ordusu, THKO üyesi Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan idam edildi. 

12 Eylül 1980 askeri darbesinin ilk idam edilen Necdet Adalı, Kurtuluş örgütü üyesiydi. Devrimci Yol üyesi Hıdır Arslan, 12 Eylül döneminin son idamı oldu. 1980-84 yıllarında 50 kişi idam edildi. 1982 yılında ölüm cezası infaz edilenlerden biri Asala üyesi Levon Ekmekçiyan oldu. 12 Eylül döneminde sıkıyönetim Askeri Mahkemeleri'nce 517 sanığa idam cezası verildi. Askeri Yargıtay'ın onayladığı idam kararlarının sayısı 124 oldu. Bunlardan, Milli Güvenlik Konseyi'nin onayladığı ve onay sonrası hemen infazı yapılan 50'si dışındakiler için cezalar fiilen müebbet hapse dönüştü. 

1922 ile Menemen olayının yaşandığı 1931 arasında 150 kişi idam edildi. Bu dönemde, 3 idamla 1923, 53 idamla 1931 en az ve en çok infaz yapılan yıllar oldu. 1932-1937 yıllarında 95 kişi idam edildi. 1932'de tek infaz yapıldı, 1937'de Dersim olaylarıyla ilgili 11 kişi idam edildi. 1937 ile 1950 yıllarında 220 kişi, 1951-1960 yıllarında ise 43 kişi idam edildi. 1961'de 11, 1963'de 24, 1964'de 21 ve 1972'de 17 kişi idam edildi. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde 1920 yılından sonra 15'i kadın 712 kişi idama mahkum edilmiş oldu. Kurulan 14 İstiklal Mahkemesi'nde ise yüzlerce kişi idam edildi. 

Dünyada idam cezası 75 ülkede tüm suçlar için tamamen kaldırıldı. 14 ülkede savaş zamanı işlenen suçlar için idam cezası korunuyor. 20 ülkede yasalarda var ancak uygulanmıyor. 86 ülkede idam cezası yasalarda var ve uygulanıyor. Türkiye'de 1984 tarihinden bu yana ölüm cezaları uygulanmıyor. Verilere göre sivil yönetimler tarafından yılda ortalama 2 infaz gerçekleştirilirken, askeri yönetimler sırasında yılda ortalama 13'ten fazla kişi idam edildi. 

1920-1961 arasında idam edilen milletvekillerinin sayısı ise 16 iken, bunların 11'i İstiklal Mahkemeleri tarafından ölüm cezasına çarptırıldı.