Avrupa’nın tamamına yayıldıktan sonra ilk olarak Artvin ile İstanbul’da görülen korkulu rüyası olan kahverengi kokarca böceği için dünyada Amerika ve Kosta Rika’da geliştirilen feromonların üçüncüsü Sakarya Üniversitesi’nde geliştirildi. Laboratuvarda sentezleyerek cezbedici ve toplanma feromonları olarak geliştiren ve "tutSAK" adı verilen ürünler, düzenlenen törenle tanıtıldı.
Ana vatanı Çin, Japonya, Tayvan olan istilacı kahverengi kokarca böceği Amerika, daha sonrasında Avrupa’nın tamamına yayıldıktan sonra 2017’de ilk olarak Artvin ve İstanbul’da tespit edildi. Türkiye’de 17 ilde görülen bu canlı, saldığı kokuyla etrafına türünü çağırarak çoğalabiliyor. Kahverengi kokarca böceği, fındık başta olmak üzere yüzlerce bitki türüne büyük zarar verirken, önemli ölçüde verim ve kalite kayıplarına sebep oluyor. Kokarca sebebiyle 2024 yılında rekoltede yüzde 30-35 oranında düşüş yaşanırken, küflü ve çürük fındık oranlarında yüzde 40’a varan bir artış görüldü. Bu durum, birçok üreticinin fındığını satamamasına da sebep oldu. Üreticilerin kabusu haline gelen kahverengi kokarca böceğinin 2025 yılında vereceği zararın yüzde 50 ila yüzde 75 arasında olabileceği öngörülüyor.
Kahverengi kokarca istilasına son verecek yerli buluş: ‘tutSAK’
Kahverengi kokarca böceğinin tehdidine karşı etkili bir mücadele yürütmek için Sakarya Üniversitesi (SAÜ) bünyesinde uzun süredir devam eden araştırmalar başarıyla tamamlandı. Amerika ve Kosta Rika’dan sonra dünyada üçüncü olarak geliştirilen bu çalışma, uzmanların "tarım pandemisi" olarak nitelendirdiği kahverengi kokarca istilasına karşı önemli bir adım olarak dikkat çekiyor. Bugüne kadar yalnızca yurt dışından ithal edilen ’Feromon Tuzak’ sistemi ilk kez Türkiye’de üretildi. Sakarya Büyükşehir Belediye Başkanı Yusuf Alemdar ve AK Parti Genel Başkan Yardımcısı Ali İhsan Yavuz’un destekleriyle SAÜ’lü bilim insanları tarafından "tutSAK" adıyla tamamen yerli ve milli bir ’feromon tuzak’ olan bu ürün üniversitenin kongre merkezinde görücüye çıktı. Seri üretimine geçilen tutSAK, Nisan’ın son haftası 60 bin adet, Mayıs ayı ortasında 200 bin adet piyasaya verilecek.
"Kahverengi kokarcayı mantar veya küfle öldürme şansımız yok"
Kimya Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Zengin, "Kahverengi kokarcayı mantar veya küfle öldürme şansımız yok. Biz yumurtalara odaklandık ve yumurta üzerindeki bakteri türünü belirledik ve ürettik. Şuan 4 ayrı bakteri, 2 ayrı mantarla biz bu mücadeleye hazırlığımızı yapıyoruz. Nisan ayının 20’inde sonuncu denemelere gelebilirsek ürünü piyasaya süreceğiz. İnsan ve çevreye zararı olmayan sadece kokarca böceğine zararı olan ürünü yakın zaman da takdim etmeyi düşünüyoruz" dedi.
"Bizim işimiz sadece yol, asfalt ve park yapmak değil"
Lansmanda konuşan Sakarya Büyükşehir Belediye Başkanı Yusuf Alemdar, "Bir bilim insanı değilim ama bir çiftçi, sokağı bilen ve bir yeşilin kuruma ve bozulma sürecini anlayabilecek birisi olarak bunu hissettim ve çare üretmemiz gerektiğini düşündüm. Arayışlarımız devam ederken hocalarımızın bir çalışma içinde olduğunu duyunca arkadaşlarımızla konuyu paylaştık. Bizim işimiz sadece yol, asfalt ve park yapmak olamadığını geleceğimizin ve yarınlarımızı düşünmek zorunda olduğumuzu biliyoruz. Onun için tarımda da üretimden yana olduğumuzu, üreten çiftçimizin üretirken emeğinin karşılığını alabilmesini takip ediyoruz. Bu açıdan bugüne kadar olduğu gibi he üreticinin hem de tüketicini yanındayız" diye konuştu.
"Bizim için gurur verici"
Sakarya Valisi Rahmi Doğan, projenin önemine dikkat çekerek, "Ortada bir ürün var. BU mücadele yöntemlerinden bir tanesidir. Fındık bizim için ekonomik değeri olan bir ürün dolayasıyla bundan vazgeçmemiz, buradaki haşeratla mücadele etmememiz mümkün değil ve bunun yolunu bulmuş olmak bizim için gurur verici. Feromonların ithalatını yaptığımızda tablet başına 10 dolar gibi bir rakam ve bu ülkemiz için önemli bir rakam. Bunu yerli ve milli şekilde üretmiş olmak bizim için çok kıymetli" şeklinde konuştu.
Öte yandan, lansman törenine Vali Rahmi Doğan, AK Parti Milletvekili Ertuğrul Kocacık, Büyükşehir Belediye Başkanı Yusuf Alemdar, Cumhuriyet Başsavcı Hasan Uğurlu, SAÜ Rektörü Prof. Dr. Hamza Al, SUBÜ Rektörü Prof. Dr. Mehmet Sarıbıyık, İl Tarım Müdürü Ulvi Özerdem, İl Sağlık Müdürü Kayhan Özdemir, İl Milli Eğitim Müdürü Coşkun Bakırtaş, ilçe belediye başkanları, STK temsilcileri, akademisyenler, muhtarlar, çiftçiler katıldı.
