Doğa Koruma ve Milli Parklar (DKMP) 3. Bölge Müdürlüğü Av ve Yaban Hayatı Şube Müdürü Reşat Ektiren, "Dişi ve erkek bireylerin ayırt edilmesi son derece zor olmakla birlikte bu ayrım kan örneklerinde cinsiyet tayını yapılmaktadır. Bu yıl ilk defa fiziksel muayenesiyle cinsiyet ayrımı gerçekleştireceğiz" dedi.
Tarım ve Orman Bakanlığının desteğiyle bu yıl 3’üncüsü düzenlenen "Ulusal Yaban Hayvanları Kongresi" Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi (Van YYÜ) ev sahipliğinde yapıldı. 100’e yakın bilim adamı ve 300’e yakın kişinin katıldığı kongrede 14 oturum gerçekleşti. Kongrenin birinci oturumunda DKMP 3. Bölge Müdürlüğü Av ve Yaban Hayatı Şube Müdürü Reşat Ektiren, nesli tükenmekte olan Kelaynaklar ve Birecik Üretme İstasyonu çalışmaları hakkında sunum yaptı.
Şanlıurfa’nın siyah incileri kelaynak Üretme İstasyonu çalışmaları hakkında bilgi veren DKMP 3. Bölge Müdürlüğü Av ve Yaban Hayatı Şube Müdürü Reşat Ektiren, "Kelaynak kuşlar binlerce yıldır bu topraklarda gökyüzünü süsleyen kültürel ve ekolojik açıdan büyük öneme sahip canlılardandır. Ne yazık ki yaşam alanlarının daralması çevresel tehditler, bilinçsiz insan faaliyetleri nedeniyle nesli tehlike altında. Tam bu noktada Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Şanlıurfa’nın Birecik ilçesinde kurulan Kelaynak üretim istasyonu, kelaynaklarının korunması, çoğaltılması ve doğaya yeniden kazandırılması için hayati bir görev üstlenmektedir. Bu istasyonda bilimsel yöntemlerle yapılan çalışmalar sayesinde her gün sayıları artan kelaynaklar, doğaya bırakılmakta, göç etme ve içgüdülerini yeniden kazanmalarını sağlamaktadır. Sayıları her geçen gün azalan Kelaynak kuşlarının neslinin yok olmasını önlemek, popülasyonunun devamı sağlamak, tekrardan doğaya göç edebilen kolonilerini oluşturulmasını sağlamak. Kelaynaklar ülkemizde ve dünyada nesli tükenmekte olan bir kuştur. Geçmişte Türkiye’den Kuzey Afrika’ya, Arap yarım adasına kadar çok geniş bir coğrafyada yayılış göstermekteydi. 400 yıl öncesine kadar Avrupa Alplerinde yaşamışlardır. Türün kitle halinde yok oluşunun ana sebebi avcılık, yaşam alanlarının değişmesi ve beslenme alanlarında kullanılan zirai ilaçlamalarda zehirlenme. Geçen yüz yılın başlarında 1950 yıllarında Birecik kolonisinde 300-500 çift yuva yapmaktaydı. 1956-1959 yılları arası bölge tarım zararlarına karşı yoğun DDT ile yapılan ve ciddi zararlar meydana gelmiştir. İki yıl içerisinde popülasyonun yüzde 70’ini oluşturan 600-700 birey zehirlenme sonucu ölmüştür. Bu olumsuz gelişmeler neticesinde birey sayısının 50’li rakamlara düşmesini müteakip 1977 yılında Şanlıurfa’nın Birecik ilçesinde Kelaynak Üretme İstasyonu kuruldu. 2 adet ergin ve 9 adet yavrunun doğadan yakalanıp kafeslere alınmasıyla başlanan çalışmalar, bugün kelaynakların 300’lere çıkması sağlandı. Ülkemizde nesli tehlike altında bulunan yaban hayvanlarının başında Kelaynak kuşları gelmektedir. Bazı yabancı kuş gözlemciler 20. Yüz yılın başında Birecik ve çevresinde binden fazla kelaynak yuvası olduğunu kaydettiler. Kelaynakların o zamanki popülasyonu 5 bini aştığı ifade edilmekteydi. Kurulan istasyon neticesinde 2002 yılında itibaren sürekli bir artış büyüme sağlanmıştır. Kelaynak kuşları ve yaşam alanlarının korunması amacıyla 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu’nun 4. Maddesi ne istinaden Bakanlar Kurulu kararı ile 179,92 hektar alanda Birecik Fırat Yaban Hatayı Geliştirme Sahası olarak tescil edilmiştir. 2015 yılında ise Birecik Fırat Yaban Hatayı Geliştirme Sahası ve Yönetim ve Gelişme Planı onaylanmıştır. Kelaynak kuşunun ortalama ömrü 20-25 yıldır ve 3-4 yaş arasında ergenleşir. Yuvalarını karstik yapıdaki kayalıklarının uçurumlarında yaparlar. Her üreme döneminde 1 ile 4 yumurta yaparlar. Üreme dönemleri Şubat-Temmuz arasındadır. Kelaynaklarının en önemli özellikleri tek eşli olmalardır. Genellikle her yıl aynı bireyle çiftleşirler. Ancak bazı durumlarda farklı bireylerle de çiftleştikleri görülmüştür. Üretme istasyonunun içindeki kayalıklarda ve tahta yuvalarda üreyen Kelaynak kuşlarına günde 2 öğün yem verilmektedir. Kuşlar aynı zamanda Fırat kenarındaki alanlarda da beslenmektedir. Salyangoz, akrep, örümcek, kertenkele ve yerde yuva yapan kuşlar ile beslenmekte" dedi.
"Üretme istasyonu kuruluşu"
DKMP 3. Bölge Müdürlüğü Av ve Yaban Hayatı Şube Müdürü Reşat Ektiren, "Mülga Orman Bakanlığı, Milli Parklar ve Avcılık Genel Müdürlüğü tarafından Adana Milli Parklar ve Avcılık Bölge Müdürlüğü bünyesinde Şanlıurfa Birecik’te 1977 yılında Kelaynak üretme istasyonu kurulmuş ve faaliyete geçilmiştir. Üretme merkezine yılda ortalama 50 bin kişi ziyaret ediyor. Üretme istasyonunda yapılan çalışmalarda kuşlar Haziran ayının son haftası ve Temmuz ayının ilk haftası kafeslere alındığında yavru bireylerin halkalanma yapılırken o yılda elde edilen yavru bireylerin sayısı da ortaya çıkmakta. Halkalama çalışmaları esnasında bireylerden alınan kan örnekleriyle cinsiyet tayini amaçlanmaktadır. Ergin bireylerin ayrıca sayıları alınır ve o yılda istasyonda kafeslere alınan toplam birey sayıları belli olur. Üretme istasyonunda 2020 yılında 68 yavru, 2021 yılında 72 yavru, 2022 yılında 39 yavru, 2023 yılında 56 yavru ve 2024 yılında 53 yavru elde edildi. Cinsiyet tanımı çalışmalarında türün en belirgin özelliği yetişkin bireylerin baş kısmındaki tüylerin dökülmesiyle baş kısmının tüysüz oluşudur. Dişi ve erkek bireylerin ayırt edilmesi son derece zor olmakla birlikte bu ayrım kan örneklerinde cinsiyet tayını yapılmaktadır. Bu yıl ilk defa fiziksel muayenesiyle cinsiyet ayrımı gerçekleştireceğiz. İlk defa eş tayini ODTÜ Biyoçeşitlilik ve Koruma Laboratuvarı tarafından 2013 yılında yapılan eş tayini çalışmalarıyla bireylerin cinsiyetleri belirlendi. Bu çalışma kapsamında hem geçen yılların bireylerinin hem de 2013 yılı yavrularının cinsiyetleri belirlendi. Daha sonraki dönemlerde alınan kan örnekleri ile cinsiyet tayini Harran Üniversitesi Veteriner Fakültesi Genetik Ana Bilim Dalı Laboratuvarı tarafından belirlendi" ifadelerine yer verdi.
"Göç hazırlık çalışmaları"
DKMP 3. Bölge Müdürlüğü Av ve Yaban Hayatı Şube Müdürü Reşat Ektiren, "Normal şartlarda göç alışkanlığı üreme dönemi olan Şubat-Temmuz ayları arasındaki yaklaşık 6 aylık periyodu Birecik’te, kış dönemini kapsayan Ağustos-Ocak ayları arası 6 aylık periyodu ise Eritre, Etiyopya, yemen ve Suudi Arabistan’da geçirdikleri bilinmektedir. Kelaynaklar popülasyonun rakamsal artış durumuna göre halkalanarak ve cip takılarak vahşi kolonileri tekrar oluşturmak için doğaya bırakılmıştır. İlk defa göç gönderme çalışmaları 2007 yılında başlanmış, ara ara bu çalışmalar devam etmektedir. Bu yılda göç çalışmaları devam edecek. 2023 yılında 4 bireye GPS vericisi takıldı. Bireylerden biri Mardin’de, biri Şanlıurfa’nın Akçakale ilçesinde, diğerinde ise Suudi Arabistan’ın kuzeyinden sinyal alnındı. Birecik ilçesinden 2021 yılında doğaya salınan 15 Kelaynaktan 1’inin 33 gün sonra İsrail’e ulaştığı ortaya çıktı. İsrail’de bir kuş gözlemcisi tarafından fotoğraflandı. Buda göçe gittiklerinin bir göstergesidir. Uydudan izlenmeleri sayesinde göçe gönderilen kelaynaklardan bilgi edinmek. Genel müdürlüğümüz tarafından bu veriler doğrultusunda Kelaynakların göç ederken izledikleri yol, karşılaştıkları sorunları belirleyebilmek. Uluslararası platformlarda çözümler bulabilmek. GPS vericileri takılan Kelaynakların kuşların rotalarını takip etmek. Akçakale Kepezli Mahallesi’nden sinyal aldığımız Kelaynak kuşu yüksek gerilim hattına çarpması sonucu öldü. Diğer bir bireyimizden ise Suudi Arabistan Hajrat Al Khinbish Bölgesi’nden sinyal aldık. Sloganımız ise son tüyü dökülmeden onları koruyalım olacak" şeklinde sunumunu tamamladı.
